Srpska konditorska industrija ima tradiciju i postavljena je na realnim tržišnim osnovama
“Faktori razvoja i mogućnost unapređenja konditorske industrije Srbije” naziv je doktorske disertacije kojom je 2005. godine mr Vladimir Stojanović doktorirao na Univerzitetu u Novom Sadu. Magazin Biznis prenosi delove ove disertacije koja temeljno obrađuje sve što je od značaja za razvoj konditorske industrije u Srbiji, jedine proizvođačke grane koja i u 2006. godini ostvaruje suficit u robnoj razmeni sa inostranstvom. Dr Stojanović je sada dekan Fakulteta za poslovni menadžment u Gradiški. Kako najavljuje autor, uskoro će se ova doktorska disertacija o konditorskoj industriji pojaviti kao knjiga. Sve informacije na e-mail fpmg@rskoming.net.
U konditorskoj industriji SFRJ postojala su 54 veća konditorska preduzeća, a podaci su dostavljeni od strane svih konditora Poslovnoj zajednici konditorske industrije, sa sedištem u Zagrebu. Sva preduzeća su dobijala identične anketne upitnike za dostavu podataka, a analiza koja je na kraju kvartalnog ili godišnjeg perioda obrađena, bila je sistematična i vrlo pouzdana. (Analiza 90-ih godina po mnogo čemu podseća na analizu Asocijacije BDSI, odnosno asocijaciju nemačke konditorske industrije, jedne od najznačajnijih svetskih industrija).
Veća srpska konditorska preduzeća, koja su do 90-ih godina postojala, nastavila su uspešan razvoj do danas. To upućuje na zaključak da srpska konditorska industrija ima tradiciju i da je postavljena na realnim tržišnim osnovama.
Ako se posmatra broj konditorskih preduzeća u Srbiji u periodu od 1998. do 2003. godine uočava se porast broja konditora, od 79 jedinica konditorske industrije do 143 jedinice srpske konditorske industrije u 2003. godini.
U posmatranom periodu od 1998. do 2003. godine, u Republici Srbiji najmanji broj jedinica konditorske industrije bio je 79, i to 1998. i 1999. godine. Najveći broj jedinica konditorske industrije u Srbiji, ukupno 143, registrovan je 2003. godine. U centralnoj Srbiji 1998. godine zabeležen je najmanji broj jedinica konditorske industrije (58), dok je najveći broj konditorskih jedinica registrovan 2003. godine (106). U Vojvodini je primetan znatno manji broj jedinica konditorske industrije. Do 2001. godine gotovo da se broj jedinica nije menjao, a onda je u 2002. godini povećan na 35, odnosno u 2003. godini na 37 jedinica konditorske industrije.
Inovacije
Male su razlike u broju konditorskih preduzeća po grupama konditorskih proizvoda. Najveći broj konditora u Srbiji proizvodi bombone, a najmanji je broj konditora koji proizvodi kakao proizvode.
Permanentnim uvođenjem novih funkcionalnih i estetskih osobina konditorskog proizvoda, srpski konditor može brzo da prilagođava sopstveni proizvod prema kupovnoj snazi potrošača. Potrebno je da se promene na proizvodu obave brzo, bez većih ulaganja, sve u cilju što fleksibilnije prodaje tog proizvoda. Na primer, “munchmallow”, kolač konditora “JAFFA” Crvenka, osim u osnovnom čokoladnom obliku, pojavljuje se i u obliku penastog kolača arome jagode. Vrlo brzo se novi proizvod ovog konditora pozicionira na tržištu.
Prosečan broj jedinica konditorske industrije u Srbiji u periodu od 1998. do 2003. godine iznosio je 105, odnosno 79 u centralnoj Srbiji i 26 jedinica konditorske industrije u Vojvodini.
U Republici Srbiji, centralnoj Srbiji i Vojvodini broj jedinica konditorske industrije pokazuje ravnomeran razvoj, odnosno prilično se ujednačeno povećavao broj subjekata srpske konditorske industrije.
Kod određenog proizvoda izmeniće se njegove funkcionalne karakteristike. Razvoj funkcionalnih karakteristika konditorskih proizvoda daje mogućnost konditoru da utiče na konzumenta, odnosno na njegov izbor konkretne marke konditorskog proizvoda.
Ukoliko je proizvodni asortiman konditora homogen, onda je težnja rukovodstva konditorske kompanije da poveća stepen kvaliteta datog proizvoda.
Naravno, i kod ovih delimičnih promena na konditorskom proizvodu, konditor mora da bude upoznat sa snagom konkurencije na tržišnom segmentu.
Zbog toga, ukoliko se menjaju funkcionalne osobine proizvoda, konditorska kompanija mora da odluči na koji način će uvesti na tržište taj konditorski proizvod. S jedne strane, konditor može da uvede supstitutivan proizvod koji ima vrlo slične osobine proizvodu konkurencije, ili sa druge strane, konditor može uvesti proizvod koji ima potpuno drugačije osobine u odnosu na prisutne proizvode konkurencije.
Konkurencija
U literaturi se preporučuje da ukoliko konditorska kompanija uđe u tržišnu borbu i ostane na tržištu, onda ona treba da pribegne alternativnom, supstitut proizvodu. Supstitut proizvoda omogućava kompaniji veću mogućnost zadovoljenja tražnje, s obzirom na to da takav proizvod ima više sličnosti sa proizvodom konkurencije, koji je već prisutan na tom delu tržišta. Tako kompanija računa na deo tržišta odnosnih konkurenata.
Sve srpske konditorske kompanije pri svakom menjanju proizvodnog asortimana očekuje rizik, neizvesnost i stalna konkurentska borba.
Rukovodstvo kompanije mora da odluči kada treba naglo napustiti postojeće tržište zbog snažnije konkurencije, ili kada treba proizvodni program učvrstiti na delu postojećeg tržišta.
Reakcije konkurenata na uvođenje supstitut proizvoda na srpsko tržište zavise od procentualnog tržišnog učešća proizvoda supstituta. Ako je proizvod po svojim osobinama takav da ne utiče bitno na tražnju proizvoda konkurencije, reakcije postojećih konditora biće slabe, ili se neće ni pojaviti. I obratno, veće tržišno učešće proizvoda supstituta, traži od konkurenata rat kvalitetom i cenama postojećeg proizvodnog asortimana.
Konditor koji ulazi na novi deo srpskog tržišta pored diferenciranja proizvoda i segmentacije tržišta, mora da ima relevantne podatke o postojećim konditorima, konkurentima.
Mala i srednja konditorska preduzeća moraju pri uvođenju funkcionalnih inovacija da koriste strategiju izbegavanja sudara sa konkurencijom, a velike konditorske kompanije, usled povoljnije finansijske i tehnološke osnove, ulaze u direktan sudar sa postojećim konkurentima.
Zaposlenost u prehrambenoj industriji, industriji šećera i konditorskoj industriji Srbije u periodu od 1998. do 2003. godine
Srbija*
Delatnost 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003.
Proizvodnja prehrambenih proizvoda 82997 79016 77891 64548 62428 57969
Proizvodnja šećera 5480 5225 4783 4661 4212 3734
Proizvodnja konditorskih proizvoda 9071 9149 9469 9114 9706 9552Centralna Srbija
Delatnost 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003.
Proizvodnja prehrambenih proizvoda 41099 41035 39586 32397 31473 28555
Proizvodnja šećera 1288 1286 1133 808 646 580
Proizvodnja konditorskih proizvoda 6808 7034 7305 6531 7117 6912Vojvodina
Delatnost 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003.
Proizvodnja prehrambenih proizvoda 39260 37981 38305 32151 30955 29414
Proizvodnja šećera 4192 3939 3650 3853 3565 3154
Proizvodnja konditorskih proizvoda 2263 2115 2164 2583 2589 2641* Bez podataka za Pokrajinu Kosovo i Metohiju
Izvor: Statistički bilten, Savezni zavod za statistiku, Beograd
To praktično znači da naše kompanije moraju stalno da ostvaruju veću proizvodnju i veću prodaju da bi mogle da iskoriste svoje konkurentske prednosti.
Često stalne konfrontacije velikih kompanija vode ka značajnim inovacijama i ujedno šire tržište. Tako mala i srednja preduzeća usled veće fleksibilnosti i mogućnosti da lakše podnesu neuspeh proizvoda, nalaze prostora za sopstveni rast.
Zato se srpsko tržište stalno segmentira, a mala preduzeća mogu da zadovolje specifične zahteve kupaca, (počev od zahteva u pogledu načina kupovine do specifičnih uslova za njihove distributere).
Svaki srpski konditor teži da ostvari što veći ukupni profit, na osnovu proizvodnje konditorskog proizvoda određene marke i određenih funkcionalnih karakteristika.
Zaposlenost
U proizvodnji konditorskih proizvoda, za razliku od proizvodnje prehrambenih proizvoda i proizvodnje šećera, ukupan broj zaposlenih radnika u Srbiji, u periodu od 1999. do 2003. godine, sa izuzetkom 2001. godine, u blagom je porastu. Naglašeno je povećano učešće broja zaposlenih radnika Vojvodine u Srbiji u 2002. i 2003. godini. U 2003. godini broj zaposlenih radnika u Vojvodini se povećao za 4,1 odsto u odnosu na 1998. godinu i iznosio je 2.641, dok je te godine procenat povećanja u centralnoj Srbiji iznosio 4,6 odsto i iznosio je 6.912 radnika, a i u Srbiji se kretao u istim granicama (4,5 odsto), odnosno 9.552 zaposlena radnika srpske konditorske industrije.
U Republici Srbiji (1998-2003. godine), najmanji broj zaposlenih radnika iznosio je 9.257, 1999. godine. Najveći broj zaposlenih radnika u Srbiji iznosio je 10.755, u toku 2003. godine. U centralnoj Srbiji 1999. godine zabeležen je najmanji broj zaposlenih radnika (7.155), dok je najveći broj zaposlenih radnika registrovan 2003. godine (7.872). U Vojvodini je zapošljavano značajno manje radnika u konditorskoj industriji. Broj radnika se smanjivao od 1998. godine (2.788) do 2002. godine (2.730). U 2003. godini broj radnika je neznatno povećan na 2.903.
Prosečan broj zaposlenih radnika u posmatranom periodu u Srbiji je iznosio 10.156, u centralnoj Srbiji 7.557, odnosno u Vojvodini 2.599.
Razvojem srpske konditorske industrije, promenom tehnologije proizvodnje i povećanjem broja zaposlenih radnika, došlo je do promena i u kvalifikacionoj strukturi. Sve je veći broj radnika sa višom i visokom stručnom spremom, a to naročito važi za naše najveće konditorske kompanije. Konditorska preduzeća u Srbiji koja zapošljavaju najveći broj radnika (više od 1.000) jesu: “Takovo”, “Soko Štark” i “Bambi”. Treba napomenuti da je jedino “Soko Štark” isključivo konditorsko preduzeće a “Takovo” ima samo deo proizvodnje koja se može smatrati konditorskom, dok se “Bambi” uz proizvodnju konditorskih proizvoda, bavi i distribucijom kafe i mineralne vode.
Sirovinske grane
Poljoprivreda ima značaj u privrednom razvoju Srbije, baš kao što i konditorska industrija ima značaj za razvoj poljoprivrede i prehrambene industrije. Porast tražnje za prerađenim poljoprivrednim proizvodima pokreće razvoj ne samo prehrambene industrije, već i konditorske industrije kao njene grane. Danas se u razvijenim zemljama prerađuje 70-80 odsto poljoprivrednih proizvoda.
Konditorska industrija koristi sirovine neposredno iz poljoprivrede, te tako direktno utiče na razvoj poljoprivredne proizvodnje. Grane prehrambene industrije prema njihovom sirovinskom značaju za konditorsku industriju su: industrija šećera, industrija mleka, industrija za preradu žita, industrija biljnih ulja i proteina, industrija prerade voća i povrća.
Krajem prošlog veka nastale su prve ideje o izgradnji šećerana u Srbiji. Prva srpska šećerana je sagrađena 1898. godine u Beogradu. Posle nje je 1910. godine osnovana, a 1911. godine počinje sa radom šećerana u Zrenjaninu. Ubrzo se osnivaju i šećerane u Vrbasu i Crvenki. Razvojem industrije šećera u Srbiji, kapacitet starih fabrika neprekidno je uvećavan kroz nekoliko rekonstrukcija, pa se tako stiglo do 16 savremenih fabrika šećera, od kojih je 11 locirano na području Vojvodine. Glavni proizvod je šećer i on predstavlja jednu od najvažnijih sirovina za konditorsku industriju. Šećer je berzanski proizvod sa stoprocentno robnim karakterom, što podleže čestim promenama cena uslovljenim odnosom ponude i tražnje na berzi.
Prerada mleka se odvija u 40 industrijskih objekata, a u Vojvodini se nalazi 15 mlekara industrijskog tipa. Za potrebe konditorske industrije koristi se mleko u prahu. Karakteristično za mlekare jeste da njihov dnevni kapacitet opada pomeranjem lokacije od većih ka manjim mestima. Mlekare dnevnog kapaciteta od preko milion litara locirane su u većim gradovima, na visokom su tehničko-tehnološkom nivou, a po ukupnim kapacitetima i asortimanu proizvoda mogu ne samo da zadovolje domaće potrebe, već i da proizvedu značajnije izvozne količine. Mlekare manjeg kapaciteta (od milion litara) nalaze se u manjim regionalnim centrima.
Pored šećera, brašno predstavlja jednu od najvažnijih sirovina neophodnih konditorskoj industriji. Proizvodnja i prerada žita i proizvoda od žita odvija se u oko 182 objekta (mlinovi i ljuštenje žitarica – 102 objekta, pekare – 80 objekata). Kapacitet mlinova i ljuštenje žitarica iznosi približno 2.204.000 tona na godišnjem nivou, a proizvodnja hleba i peciva iznosi oko 700.000 tona godišnje.
(Nastaviće se)
